ولیمه
گورستان ظهیرالدوله
گورستان ظهیرالدوله گورستان کوچکی است بین امامزاده قاسم و تجریش در شمال تهران که علاوه بر علی‌خان ظهیرالدوله چندتن از هنرمندان، شاعران و چهره‌های سرشناس ایران در آن مدفونند.
تاریخچه:
ظهیرالدوله در روز سه شنبه بیست و چهارم ذیقعده سال ۱۳۰۳ خورشیدی در اثر سکته قلبی در باغ خود در جعفرآباد شمیران در گذشت، در جوار باغ خود در قبرستان عمومی که بین تجریش و امام زاده قاسم واقع بود، دفن گردید.
سابقاً در این محل گورستان کهنه‌ای قرار داشت و بعدها خانقاه ظهیرالدوله نیز به همین محل منتقل شده بود.
اما پس از دفن ظهیرالدوله، مریدانش، این گورستان قدیمی و خانقاه را «آرامگاه ظهیرالدوله» خواندند.
محل دفن ظهیرالدوله، درست در زیر درختی بود که داغداغان نامیده می‌شد و ظهیرالدوله در طی ایام حیات خود، اغلب در سایه همین درخت می‌نشست.
وی قبل از دفن، به وسیله مولوی رشتی که بعدها خود او هم در همین‌جا دفن گردید، تغسیل گردید وانجمن اخوت، این قبرستان عمومی را محصور ساخته و قبرستان (ظهیرالدوله) نامیدند.
از آنجا که ظهیرالدوله مورد قبول اکثر طبقات اجتماعی بود، بسیاری از هنرمندان، سیاستمداران و دانشمندان وصیت کردند که در این آرامگاه دفن شوند و به همین جهت متولیان خانقاه و مریدان ظهیرالدوله، از جهت فروش زمین‌های مقبره، عواید سرشاری بدست آوردند.
از سال‌های ۱۳۴۰ به بعد دفن اموات در این مجموعه ممنوع شد و دفن افراد در سال‌های ۴۰ تا ۵۰ با اجازه‌نامه خاص و آنهم بصورت محدود انجام می‌شد.
آخرین تدفین درآرامگاه ظهیرالدوله در سال ۱۳۵۹ انجام شده‌است.
وضعیت کنونی:
محوطه آرامگاه ظهیرالدوله پوشیده از درخت‌های سبز و خرم و درهم تنیده‌است و سنگ اکثر گورها متأسفانه در حال تخریب می‌باشند.
از سال ۱۳۶۶ تاکنون پیرزنی متولی حفظ و نگهداری این گورستان و خانقاه است.
آخرین متولی از سوی انجمن اخوت،درویش رضا بود که پس از درگذشت او همسرش عهده‌دار این مسئولیت شد.
بازدید از این مکان فقط پنجشنبه‌ها (از ساعت ۱۰–۱۲ بانوان و از ساعت ۱۳–۱۶ آقایان) امکانپذیر است.
متولی گورستان ظهیرالدوله هم اکنون پایگاه بسیج امامزاده صالح است.
گورستان ظهیرالدوله با دارا بودن ویژگی‌های منحصر و ممتاز که در ادامه به آن خواهیم پرداخت، متأسفانه امروزه به عنوان یک گورستان مخروبه و گمنام در خیابان دربند، خیابان ظهیرالدوله چشم به راه همت والای شما عزیزان است.
این گورستان با شرایط جاری در صورت عدم توجه فوری نه تنها ظرفیت پذیرش گردشگران زیادی را در آینده نخواهد داشت بلکه به زودی زود ما باید شاهد نابودی کامل آن باشیم.
گورستان ظهیرالدوله با وسعت ۴۳۰۰ متر در سال ۱۳۷۷ به عنوان یک اثر ملی توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید.
از سال ۱۳۴۰ به بعد، دفن اموات در این گورستان ممنوع و تا سال ۱۳۵۰ دفن فقط با اجازه‌نامة مخصوص انجام می‌شد.
آخرین فرد مشهور دفن شده در این گورستان فروغ خواجه نوری ملقب به همایونفر (ندیمه اشرف پهلوی) در سال ۱۳۵۶ بود.
عدم وجود متولی مشخص برای این گورستان تاریخی باعث تخریب مقبره‌های موجود و سردرگمی علاقمندان و مراجعه کنندگان به آن شده است.
میراث فرهنگی علی‌رغم اینکه این گورستان را به عنوان یک میراث فرهنگی ثبت کرده است ولی متأسفانه هیچ نظارتی برای حفظ و نگهداری آن انجام نمی‌دهد.
از طرفی همسر درویش رضا، پیرزنی است که از سال ۱۳۶۶ خود را متولی این گورستان می‌داند.
به علاوه ارگان‌هایی نظامی همانند بسیج نیز مدعی مدیریت بر این گورستان هستند.
همة این مدعیان به جای خود از سوی دیگر ورثة متموّل اموات دفن شده در این گورستان که اکثراً از طایفة هزار فامیل هستند با نفوذ مالی خود مدعی می‌باشند که این آرامگاه ملک شخصی است و انواع محدودیّت‌ها را برای بازدیدکنندگان قائل می‌شوند.
در صحت این ادعا همین بس که آرامگاه ظهیرالدوله به صورت ناگهانی و به بهانه‌های واهی از زمستان ۱۳۹۰ تا شهریور ۱۳۹۱ تعطیل و اجازة بازدید به مردم داده نشد و برای این کار هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای هم ذکر نگردید.
از شهریور ۱۳۹۱ تا به امروز نیز فقط روزهای پنجشنبه پذیرای مراجعه کنندگان و علاقمندان است و متأسفانه طرح تفکیک جنسیتی در این آرامگاه نیز رسوخ کرده و خانم‌ها از ساعت ۱۰ الی ۱۲ ظهر و آقایان از ساعت ۱۳ الی ۱۶ بعد از ظهر می‌توانند از آن بازدید کنند.
مدیریت بی‌اصول و نبودن متولی قانونی پرقدرت که بتواند این اثر تاریخی بی‌مانند را برای جذب هرچه بیشتر گردشگر مدیریت کند، به نظر نگارنده مهم‌ترین آفت آن است؛ بنابراین با وجود این ضعف سازمان‌ها، افراد و خانواده‌های بانفوذ به بهانه‌های مختلف به خود اجازه می‌دهند که در نگهداری و مدیریت این آرامگاه دخالت کنند.
دخالت این افراد و سازمان‌های غیر مسئول باعث ناشناخته ماندن و به مرور زمان تغییر آرام و بی‌سر و صدای این گورستان به یک برج مسکونی می‌شود.
به طوریکه بر اساس مصاحبة نگارنده با بعضی از علاقمندان مسن ذکر شده که برج کناری گورستان بر روی قسمتی از گورستان ظهیرالدوله بنا شده است.
از طرف دیگر نیمی از محدودة گورستان که میزبان بزرگانی چون ابوالحسن صبا استاد بزرگ موسیقی ایران می‌باشد به صورت کامل از محوطة اصلی گورستان جدا شده و سرایدار آن اجازة ورود هیچ بازدیدکننده‌ای را به بهانة ملک شخصی به آن نمی‌دهد.
جالب اینجاست که وی از فضای مربوطه جهت انبار مواد غذایی و سفارش کارهای تجاری بهره می‌برد.
همچنین فقدان مدیریت دقیق امکان بررسی دقیق ظرفیت تحمل این آرامگاه را نیز برای علاقمندان فراهم نمی‌کند و مشخص نیست که دقیقاً چه تعداد بازدید کننده از این مکان در ماه، فصل و سال دیدن می‌کنند؛ ولی چیزی که در جای‌جای این گورستان بسیار چشم‌گیر است، تخریب سنگ قبرهایی است که هر کدام روایتی را در خود نهان دارند.
مدفونان در ظهیرالدوله:
علی ظهیرالدوله در سال ۱۳۰۳ به خاک سپرده شد.
ایرج میرزا در سال ۱۳۰۴ و درویش‌خان در سال ۱۳۰۵ نخستین هنرمندانی بودند که در این گورستان به خاک سپرده شدند و پس از آن بسیاری از هنرمندان در این مکان به خاک سپرده شدند.
بررسی گورستان ظهیرالدوله :
نقاط ضعف
۱- عدم رسیدگی به آرامگاه‌ها و حفظ سنگ قبرهای موجود در گورستان
۲-عدم دسترسی و بازدید راحت مردم از گورستان
۳- عدم وجود شناسنامة مستند جهت معرفی دقیق مقابر موجود در گورستان
۴- محدود بودن زمان بازدید به یک روز خاص و در ساعتی اندک
۵- تفکیک جنسیتی بازدیدکنندگان
۶- عدم برخورد مناسب با مراجعه‌کنندگان از سوی متصدیان گورستان
۷- سوء استفادة متولیان از علاقمندی مردم به بازدید از این گورستان
۸- عدم نظارت سازمان میراث فرهنگی در این آرامگاه
۹- عدم توجه شهرداری منطقه به راه ورودی به آرامگاه
۱۰- تفکیک گورستان به دو بخش و آزاد نبودن بازدید از بخش دوم برای مردم
۱۱- سردرگمی مراجعه کنندگان در نبودن برنامة دقیق بازدید و عدم اطلاع‌رسانی
۱۲- عدم وجود سیستم‌های خدماتی در داخل گورستان
نقاط قوت
۱- قرارداشتن در داخل بافت شهری تهران
۲- نزدیک بودن به کاخ سعدآباد، کاخ نیاوران، امامزاده صالح، امامزاده قاسم و تفرجگاه دربند
۳- قدمت بالای گورستان
۴- خوش آب و هوا بودن منطقه
۵- وجود حدود ۳۸ مقبره از بزرگ‌ترین مفاخر علمی، فرهنگی، تاریخی، سیاسی و ورزشی ایران
۶- وجود تنوع مفاخر در این آرامگاه (از قدیم تا جدید)
تهدیدها
۱- از بین رفتن تدریجی سنگ قبرها و آرامگاه‌های موجود در گورستان
۲- فراموش شدن تدریجی این مفاخر از خاطر مردم
۳- سوء استفادة به ظاهر متولیان گورستان ظهیرالدوله و تغییر کاربری تدریجی آن
۴- تبدیل شدن به محلی برای مانور جناح‌های قدرت
فرصت‌ها
۱- وجود علاقمندان فراوان به این مفاخر در بین جوانان
۲- وجود دوست‌داران فراوان در بین افراد میان‌سال و مسن جامعه
۳- وجود علاقمندان و دوست‌داران در داخل و خارج کشور
۴- تمرکز گلچینی از مفاخر و مشاهیر فرهنگی
۵- داشتن امکان بالا بردن ظرفیت پذیرش گردشگر
۶- استفاده از بازدیدکنندگان و فواید اقتصادی آن جهت حفظ و نگهداری مقابر موجود
۷- معرفی این مفاخر و این گورستان با برگزاری همایش‌های گردشگری داخلی و خارجی
۸- محلی برای اجرای مدیریت نوین گردشگری
۹- استعداد جذب سرمایه
۱۰- نزدیکی به میدان تجریش و پایانه‌های حمل و نقل
نتیجه‌گیری:
استفاده از آرامگاه‌های مشاهیر و مفاخر فرهنگی یکی از بسترهای مستعد در جذب گردشگران داخلی و خارجی می‌باشد که می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های زیادی را بر روی آن انجام داد.
گورستان ظهیرالدوله یکی از جاذبه‌های نو برای جذب گردشگر داخلی و خارجی می‌باشد که در صورت اعمال مدیریت دقیق می‌توان به بهترین نحو ممکن از آن بهره برد.
