مجموعه گنجعلی خان

مجموعه گنجعلی خان

مجموعه گنجعلی خان در مرکز قدیمی شهر کرمان و در کنار بازار بزرگ کرمان قرار دارد.

گنجعلی خان که از حکام مشهور زمان شاه عباس است از سال ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ هجری قمری بر کرمان فرمان روایی و آثار و بناهای زیادی بنا کرد و در آبادی این منطقه کوشش کرد.

از جمله بناهای عمومی که از این حاکم مشهور به جا مانده، مجموعه گنجعلی خان در داخل شهر کرمان و رباط زین الدین (کاروانسرای گنجعلی خان) در راه یزد- کرمان، حوض خان در راه کرمان – مشهد وتعدادی قنات در شهر کرمان بوده‌است.

سهمی از درآمد مجموعه و قنات‌ها به آستان قدس رضوی داده می‌شود.

این بناها در لشکرکشی‌های آقا محمدخان صدمات جبران ناپذیری دیده‌است.

مساحت مجموعه گنجعلی خان ۱۱۰۰۰ مترمربع و عناصر مجموعه و سال ساخت آنها عبارت‌اند از: میدان ۱۰۰۵ ه ق، بازار ۱۰۰۵ ه ق، در ضلع جنوبی حمام ۱۰۲۰ ه ق، در ضلع شمالی ضرابخانه، در ضلع شرقی مدرسه ۱۰۰۷ ه ق و کاروانسرا ۱۰۲۱ ه ق، در ضلع غربی آب انبار ۱۰۲۱ ه ق. در سه سمت میدان، بازارهای گنجعلی خان قرار دارد که بازار مسگرها و بخشی از راسته اصلی را تشکیل می‌دهد.

معمار مجموعه “استادسلطان محمد معمار یزدی” و بانی آن گنجعلی خان، حاکم کرمان در سالهای ۱۰۰۵ تا ۱۰۲۹ ه.ق. بوده‌است.

چهار مسجد در چهار سمت میدان قرار داشته که سه باب آن باقی‌مانده و زیباترین آنها مسجد ضلع شرقی در کنار کاروانسرا است که موزه‌ای از هنرهای تزئینی به شمار می‌آید.

سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است.

بناهای مجموعه

میدان

بازارمیدان گنجعلی خان، مستطیل شکل، به طول ۱۰۱ و عرض ۵۰ متر است.

صحن این میدان در سال ۱۳۹۰ به وسیله لودر تخریب گردید.

بازار بین چهارسوق و بازار اختیاری است.

و در بخش جنوبی میدان گنجعلی خان قرار گرفته و در سمت راست این بازار حمام تاریخی و زیبای گنجعلی خان و هجده مغازه قرار دارند و در سمت چپ آن طاقنماهایی طراحی شده‌اند که منظره زیبایی را نشان می‌دهند در زیر این طاقنماها دستفروشان به کار مشغول هستند و جمعاً” ۱۶ طاقنما این بازار را به میدان مربوط می‌سازند.

طول این بازار نزدیک به ۹۳ متر و عرض آن ۷۵/۵ متر است و ۷۵/۵۳۴ متر مربع مساحت دارد.(در انتهای بازار گنجعلی خان بازار زرگری قرار دارد که به قیصریه معروف است)

حمام

بر سردر حمام گنجعلی خان، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن سال ساخت بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می‌دهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام » (سال ۱۰۲۰ ه.ق)

مدرسه

مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان یکی از حوزه های علمیه مشهور کرمان است،ا ین بنا در ضلع شرقی میدان گنجعلی خان واقع شده و روزگاری مدرسه ای پر رونق بوده که بعدها به کاروانسرا تبدیل گردیده است.

بر کاشی های کتیبه سر در آن تاریخ ۱۰۰۷ ه. ق مطابق با ۱۵۹۸ میلادی نقش بسته و معمار آن محمد سلطانی یزدی بوده است.

بر اساس منابع موجود آقا محمد خان قاجار این مدرسه را تخریب کرده است و در حال حاضر تبدیل به دانشکرده هنر شده است.

ضرابخانه

ضرابخانه از بناهای مجموعه گنجعلی خان و در ضلع شمالی میدان است.

این بنا بین سالهای ۱۰۰۷ الی ۱۰۳۵ به دستور گنجعلی خان حاکم کرمان ساخته شده‌است.

تزئینات داخلی بنا گچ بری به شکل آجر کاذب است.

بند آجرها به رنگ اخرایی است.

بنا گنبدی بلند دارد و در رأس آن کلاه فرنگی قرار گرفته که بخشی از نور داخل را تأمین می‌کند.

پلان بنا مربعی است و ۴ ایوان و ۴ غرفه در اطراف دارد. قوسها تیزه دار و طاقنما ضربی است.

در کف بنا و در زیر نورگیر حوض مربع شکلی قرار دارد که انعکاس نور در آن بر زیبایی بنا می‌افزاید.

سردر بنا کاملاً ساده و تزئین آن آجرکاری گچی است.

در زمان تعمیر بنا تعدادی سکه مسی و قطعات فلزی متعلق به ضرب سکه بدست آمده که تأییدی بر کاربرد بنا برای ضرابخانه‌است.

این بنا از سال ۱۳۷۰ هم‌زمان بابزرگداشت خواجوی کرمانی به عنوان موزه سکه افتتاح شد.

سکه‌های ادوار مختلف تاریخ از جمله اشکانیان, ساسانیان، عرب ساسانی،اموی, عباسی, گورکانی, تیموری، آل مظفر، آل مکرم، آق قویونلو، قراقویونلو، ایلخانی, صفوی, افشار، افغان ها، زندیه, قاجار, پهلوی و همچنین اسکناسهایی از قاجار و پهلوی در آن وجود دارد.

آب انبار

گنجعلی خان این آ ب انبار را به اسم پسر خود علیمردان خان نامیده‌است.

معماری بناهای مجموعه

کاروانسرا، از نوع چهار ایوانی

ضرابخانه، چهارطاقی

حمام، به شیوة حمامهای سنتی ایران

آب انبار، دهلیزی پله دار با مخزن پلان مربع مستطیل

بازار، سبک معماری بسیار جالبی را از عصر صفوی به یادگار گذاشته

کاربری بناها

ضرابخانه (در حال حاضر موزه سکه)

حمام ( موزه مردم شناسی)

بازار (بازار بزرگ کرمان)

کاروانسرا ( دانشکده هنر وابسته به دانشگاه باهنر کرمان)

در نظر است از آب انبار به عنوان موزه مس استفاده شود.